Bố cục và phương pháp lập luận trong bài văn nghị luận
Hướng dẫn
I – KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG
1. Bố cục bài văn nghị luận có ba phần:
– Mở bài: Nêu vấn đề có ý nghĩa đối với đời sống xã hội (luận điểm xuất phát, tổng quát).
– Thân bài : Trình bày nội dung chủ yếu của bài. (Có thể có nhiều đoạn nhỏ, mỗi đoạn có một luận điểm nhỏ.)
– Kết bài : Nêu kết luận nhằm khẳng định tư tưởng, thái độ, quan điểm của bài.
2. Phương pháp lập luận
a) Lập luận là quá trình xây dựng ý kiến và liên kết ý kiến. Lập luận trong bài văn nghị luận bao giờ cũng nhằm dẫn người đọc đến với luận điểm, giúp người đọc hiểu rõ luận điểm và đồng tình với luận điểm mà người viết trình bày.
b) Để thực hiện được điều đó, khi lập luận cần phải:
– Làm sáng rõ được cơ sở lí lẽ của luận điểm.
– Không mâu thuẫn, không đứt mạch trong quá trình lập luận.
c) Lập luận bao giờ cũng nhằm dẫn đến một kết luận. Một kết luận có thể được rút ra từ một hoặc nhiều luận cứ nhờ lập luận. Trong lập luận, thường thì luận cứ đứng trước, kết luận đứng sau ; nhưng cũng có thể kết luận đứng trước, luận cứ đứng sau. Luận điểm sẽ định hướng cho việc lựa chọn luận cứ sao cho phù hợp.
d) Luận điểm trong một bài văn chính là những kết luận cần hướng tới. Nếu luận điểm trong bài chưa được giải thích, chưa được chứng minh thì luận điểm đó chưa thể trở thành kết luận. Chỉ khi luận điểm được giải thích, được chứng minh nhờ lập luận thì mới trở thành kết luận.
e) Để xác lập luận điểm trong từng phần và mối quan hệ giữa các phần, người ta có thể sử dụng các phương pháp lập luận khác nhau như suy luận nhân quả, suy luận tương đồng,…
II – HƯỚNG DẪN TÌM HIỂU BÀI
Bài Tinh thần yêu nước của nhân dân ta có ba phần. Phần một có một đoạn. Phần hai có hai đoạn. Phần ba có một đoạn.
– Phần một có luận điểm chính: Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước. Đó là truyền thống quý báu.
– Phần hai có hai luận điểm: Lòng yêu nước trong quá khứ và lòng yêu nước trong cuộc kháng chiến.
– Phần ba nêu kết luận về bổn phận, trách nhiệm của chúng ta đối với việc phát huy lòng yêu nước.
Từ luận điểm chính, tác giả chứng minh theo lịch sử, theo các bình diện khác nhau của cuộc kháng chiến hiện tại và nêu lên trách nhiệm, bổn phận phát huy lòng yêu nước. Cách lập luận như vậy là rất chặt chẽ.
Khi triển khai luận điểm ở các đoạn, cách lập luận của tác giả cũng rất khác nhau:
– Đoạn 1 lập luận theo quan hệ nhân quả.
– Đoạn 3 lập luận theo quan hệ tổng – phân – hợp.
– Đoạn 4 lập luận theo suy luận tương đồng.
Điều này nói lên khả năng lập luận rất đa dạng, linh hoạt của tác giả.
Mai Thu
