Phân tích hình tượng người lái đò sông Đà trong tác phẩm Người Lái Đò Sông Đà
Bài làm
Nhà văn Nguyễn Tuân được biết đến chính là một trong những cây bút tài hoa, uyên bác. Ông là người cả đời say mê tìm kiếm vẻ đẹp của cuộc sống luôn khát khao sáng tạo nghệ thuật và ông có sở trường về thể loại tuỳ bút. Nói đến thể loại này thì tác phẩm “Người lái đò sông Đà” chính là một dấu ấn trong sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Tuân trong thể loại tùy bút này. Trong tác phẩm thì hình tượng người lái đò sông Đà như cũng hiện ra thật giản dị mà cũng thật kỳ vĩ trên dòng sông.
Tuỳ bút "Người lái đò sông Đà" đã được in trong tập tuỳ bút "Sông Đà" nổi tiếng in năm1960, trong đó bao gồm 15 bài tuỳ bút và một bài thơ ở dạng phác thảo. Và đây là một tác phẩm được viết trong thời kì xây dựng CNXH ở miền Bắc. Tác phẩm “Người lái đò sông Đà” chính là kết quả của chuyến đi thực tế của nhà văn đến Tây Bắc ở trong kháng chiến chống Pháp. Đặc biệt là chuyến đi thực tế năm 1958 ở trên vùng núi này. Nhà văn Nguyễn Tuân đến với nhiều vùng đất khác nhau, ông cũng đã có những tháng ngày sống với bộ đội, công nhân và đồng bào các dân tộc cho nên đã hun đúc cho ông có một vốn sống sâu sắc. Chính thực tiễn xây dựng cuộc sống mới ở vùng cao đầy chất thơ này cũng đã đem đến cho nhà văn nguồn cảm hứng sáng tạo cho người thi nhân – Nguyễn Tuân.
Nguyễn Tuân cũng đã phát hiện ra được rằng chính ngoài phong cảnh Tây Bắc uy nghiêm, hùng vỹ và tuyệt vời thơ mộng kia thì sâu trong đó còn phát hiện ta những điểm vô cùng quý báu trong tâm hồn con người. Tất cả ông còn gọi chính là "thứ vàng mười đã được thử lửa, là chất vàng mười của tâm hồn Tây Bắc." Viết lên tác phẩm "Người lái đò sông Đà" nhà văn Nguyễn Tuân với lòng tự hào của mình đã khắc hoạ những nét thơ mộng, phác họa vô cùng hùng vĩ nhưng khắc nghiệt của thiên nhiên đất nước qua hình ảnh con sông Đà mang được hai đặc tính rõ rệt đó là con sông Đà hung bạo và trữ tình. Không chỉ dừng lại ở đó thì nhà văn cũng đã phát hiện cũng như ngợi ca thêm được chất nghệ sĩ tài hoa, trí dũng của con người lao động mới. Đó chính là chất vàng mười của đất nước trong xây dựng Chủ Nghĩa Xã Hội thông qua hình ảnh của người lái đò sông Đà. Thông qua đó để làm đòn bẩy giúp cho nhà văn đi sâu ca ngợi sông Đà, núi rừng Tây Bắc vừa hùng vĩ vừa thơ mộng, thêm với đó chính là những người đồng bào Tây Bắc cần cù, dũng cảm, rất tài tử, tài hoa tinh tế.
Đầu tiên nhà văn Nguyễn Tuân xây dựng lên hình ảnh người lái đò hiện lên trước hết là một người lao động từng trải. Ông lão lái đò cũng lại là một người có nhiều kinh nghiệm đò giang nên người lái đò đã sớm có được lòng dũng cảm, gan dạ, mưu trí, nhanh nhẹn thêm với đó là cả sự quyết đoán nữa. Nhà văn Nguyễn Tuân đưa nhân vật của mình vào ngay hoàn cảnh thiên nhiên vô cùng khốc liệt. Ở hoàn cảnh khốc liệt, khó khăn như thế thì tất cả các phẩm chất ấy dường như cũng đã được bộc lộ vô cùng rõ ràng. Nếu như không cẩn thận thì chắc chắn rằng người lái đò sông Đà cũng phải đánh đổi bằng chính mạng sống của mình. Thực sự ở đây ta nhận thấy được đây chính là một cuộc vượt thác biết bao nhiêu gian lao, vất vả. Nhà văn Nguyễn Tuân cũng đã gọi ra đây là một cuộc chiến đấu gian lao của người lái đò trên chiến trường sông Đà, ở ngay chính trên một quãng thuỷ chiến ở mặt trận sông Đà. Độc giả sẽ cảm nhận thấy được đây là một cuộc vượt thác đầy nguy hiểm chết người, tất cả dường như cũng đã lại diễn ra nhiều hồi, nhiều đợt như một trận đánh . Tất cả để ta nhận thấy được ở đối phương đã hiện ra diện mạo và tâm địa của kẻ thù số một của con người thông qua đoạn văn miêu tả sâu sắc: "Đá ở đây ngàn năm vẫn mai phục hết trong dòng sông, hình như mỗi lần có chiếc thuyền nào xuất hiện ở quãng ầm ầm mà quạnh hiu này, mỗi lần có chiếc nào nhô vào đường ngoặt sông là một số hòn bèn nhổm cả dậy để vồ lấy thuyền. Mặt hòn đá nào trông cũng ngỗ ngược, hòn nào cũng nhăn nhúm méo mó hơn cả cái mặt nước chỗ này… Sông Đà đã giao việc cho mỗi hòn. Mới thấy rằng đây là nó bày thạch trận trên sông. Đám tảng hòn chia làm ba hàng chặn ngang trên sông đòi ăn chết cái thuyền, một cái thuyền đơn độc không còn biết lùi đi đâu để tránh một cuộc giáp lá cà có đá dàn trận địa sẵn…"
Phân tích hình tượng người lái đò sông Đà
Chính ở trong thạch trận ấy, hình ảnh của người lái đò hai tay giữ mái chèo khỏi bị hất lên khỏi sóng – trận địa phóng thẳng vào mình. Nhất là khi con sông Đà tung ra miếng đòn hiểm độc nhất của nó là “nước bám lấy thuyền như đô vật túm thắt lưng đặng lật ngửa mình ra giữa trận nước vang trời thanh la não bạt, ông lão vẫn không hề nao núng, bình tĩnh, đầy mưu trí như một vị chỉ huy, lái con thuyền vượt qua ghềnh thác”. Đến ngay cả khi bị thương nặng thì người lái đò vẫn cố nén vết thương lại, rồi hai chân vẫn kẹp chặt lấy cuống lái vẻ mặt của ông cũng đã méo bệch như cái luồng sóng đánh hồi lùng, đánh đòn tỉa, hay đưa ra những món võ như đánh đòn âm vào chỗ hiểm. Khi đã cố gắng phá xong cái trùng vi thạch trận thứ nhất một cách an toàn thì tiếp đên người lái đò lại phá luôn vòng vây thứ hai. Hình ảnh ông lái đò đã nắm chắc binh pháp của thần sông thần đá của con sông Đà này lắm. Cho đến vòng thứ ba mặc dù có ít cửa hơn, thêm với đó là ở bên phải bên trái đều là luồng chết cả thế nhưng người lái đã chủ động tấn công thật mạnh mẽ. Khi con thuyền vút qua cổng đá mở khép đầy nguy hiểm kia mới thấy được đây là một cuộc chiến không cân sức. Dòng sông Đà như mang một sức mạnh siêu nhiên đang muốn nhấn chìm con người nhỏ bé kia. Nhà văn Nguyễn Tuân còn xây dựng lên hình ảnh của những bọn đá xanh lè trông thật ghê sợ thế nhưng nó vẫn không thể làm gì được con người, phải chấp nhận chịu thua một con thuyền thật bé nhỏ.
Hình ảnh người lái đò trong tùy bút cũng chính là một người lao động vô danh, nhưng luôn làm lụng âm thầm, giản dị. Người lái đò nhờ lao động mà chinh phục được dòng sông dữ dằn và trở nên lớn lao, kì vĩ. Nhân vật người lái đò sông Đà trở thành đại diện của con người lao động vượt qua tất cả khó khăn, thử thách. Có thể thấy được chính người lao động nhờ ý chí kiên cường, với ý chí vô cùng bền bỉ, sự quyết tâm mà chiến thắng sức mạnh thần thánh của thiên nhiên. Đây cũng chính là yếu tố để làm nên chất vàng mười của nhân dân Tây Bắc.
Người đọc dễ dàng nhận thấy được sự nổi bật nhất, độc đáo nhất ở người lái đò sông Đà trong tác phẩm còn chính là phong thái của một nghệ sĩ tài hoa. Với khái niệm tài hoa, chất nghệ sĩ trong sáng tác của Nguyễn Tuân luôn có ý nghĩa rộng lớn và không cứ là những người làm thơ, viết văn mà còn là những người làm nghề chẳng mấy liên quan tới nghệ thuật cũng được coi là nghệ sĩ. Công việc của họ có thể là bình thường nhưng lại đạt đến trình độ tinh vi, sự siêu phàm của người lái đò sông Đà. Nhà văn Nguyễn Tuân cũng đã xây dựng được một hình tượng người lái đò nghệ sĩ mà ông gọi với một cái tên khá trìu mến đó là tay lái ra hoa. Nhà văn đã thể hiện sự hiểu biết của mình để đặc tả hình ảnh người lái đò như nắm được tất cả quy luật tất yếu của sông Đà và chính vì ông làm chủ được nó cho nên ông đã chiến thắng. Chiến thắng này quả thật đẹp đẽ, lớn lao.
Con sông Đà là một con sông đầy khắc nghiệp, chỉ cần một chút thiếu bình tĩnh, thiếu chính xác, hay lỡ tay hoặc quá đà đều phải trả giá bằng mạng sống. Nhưng hình ảnh con người lao động – hình ảnh ông lão lái đò vừa thuộc dòng sông đồng thời cũng lại thuộc quy luật của lũ đá nơi ải nước hiểm trở này. Ông lái đò như lại vừa nắm chắc binh pháp của thần sông thần đá. Có lẽ chính vì thế khi vào trận mạc, ông thật khôn khéo ông cũng thật bình tĩnh như vị chỉ huy cầm quân tài ba. Tất cả mọi giác quan của ông lão đều hoạt động ở chính trong sự phối hợp nhịp nhàng, chính xác. Khi mà đã xong trận, lúc nào cũng ung dung đã thế lại còn thanh thản như chưa từng vượt thác mà tác giả đã miêu tả rõ nét “sóng thác xèo xèo tan ra trong trí nhớ. Sông nước lại thanh bình. Đêm ấy nhà đò đốt lửa trong hang đá, nướng ống cơm lam và toàn bàn về cá anh vũ, cá dầm xanh, về những cái hầm cá hang ca mùa khô nổ những tiếng to như mìn bộc phá rồi túa ra đầy tràn ruộng”. Thông qua đây Nguyễn Tuân cũng đã đưa ra một nhận xét đó là cuộc sống này thật quá khó khăn chính vì thế mà phải vượt qua. Khi đã nhiều lần người lái đò phải trải qua thác, đá dữ như vậy thì không còn gì để hồi hộp cũng không còn gì là phải đáng nhớ cả. Nhưng bằng con mắt xanh của mình tác giả đã nhìn nhận ra được người lái đò đó thật tài hoa.
Tóm lại với tuỳ bút "Người lái đò sông Đà" của tác gia Nguyễn Tuân chính là một trong những tác phẩm nêu bật được phong cách nghệ thuật tài hoa uyên bác của ông. Người đọc sẽ nhận thấy được tác phẩm không chỉ ngợi ca vẻ đẹp kì vĩ thơ mộng của thiên nhiên miền Tây bắc thôi đâu, mà còn ca ngợi vẻ đẹp bình dị, anh hùng mà tài hoa của người dân lao động nữa. Thông qua tùy bút nhà văn đã khéo léo bộc lộ được tình yêu, niềm tự hào, sự ái mộ giữa vẻ đẹp của thiên nhiên, con người đất Việt.
Minh Tân
