Giải thích một số câu tục ngữ nói về việc học
Hướng dẫn
A. Ghi nhớ:
– Ăn vóc, học hay.
– Có học mới hay, có cày mới biết.
– Muốn biết phải hỏi, muốn giỏi phải học.
– Không cày không có thóc, không học không biết chữ.
– Đi một ngày đàng, học một sàng khôn.
– Học ăn, học nói, học gói, học mở.
– Không thầy đố mày làm nên.
– Học thầy không tày học bạn.
– v.v…
B. Gợi ý cảm hiểu và làm bài:
Nhân dân ta giàu tình nhân ái, cần cù sáng tạo trong lao động, đặc biệt rất hiếu học. Để giáo dục con cháu trong gia đình phát huy tinh thần hiếu học, biết chăm chỉ học hành, ông bà cha mẹ thường lấy tục ngữ làm bài học sâu sắc, thấm thía. Phương pháp học tập rất phong phú, đa dạng, mục đích học tập vừa thiết thực vừa sâu xa, nên tục ngữ nói về việc học cũng nhiều vẻ. Mỗi câu tục ngữ nói về việc học là một bài học bổ ích đối với mọi người, nhất là tuổi thơ thời cắp sách. Những câu tục ngữ thường ngắn gọn, kết cấu chặt chẽ, hoặc có vần, hoặc có đối, cách so sánh cụ thể, cách liên tưởng hợp lí và thấm thía, nên rất dễ nhớ, dễ thuộc.
1. Câu tục ngữ: ‘Ăn vóc II học hay’ chỉ có bốn chữ, chia thành hai vế đối nhau;
chữ ‘vốc’ vần với chữ ‘học’. ‘Vóc’ nghĩa là sức vóc, tầm vóc. Người cao lớn, nở nang, là người có tầm vóc. Người khỏe mạnh, cường tráng là người có sức vóc. ‘Hay’ nghĩa là hiểu biết; biết đọc, biết viết, biết điều hay lẽ phải, có văn hóa, có kĩ thuật, biết ngoại ngữ. Câu tục ngữ thật giản dị, dễ hiểu: có ăn mới khỏe, mới lớn, mới có sức vóc mà lao động, mà làm ăn; có học mới hiểu biết, mới nên người. Không ăn, không có mà ăn thì chết đói, cũng như không học thì dốt nát, ngu đần, chỉ làm đầy tớ cho thiên hạ.
2. Câu tục ngữ thứ hai có tám chữ chia thành hai vế đối nhau, chữ ‘hay’ vần với chữ ‘cày’: ‘Có học mới hay,có cày mới biết’.Vế 1 nói về học chữ, học văn hóa; vế 2 nói về học trong lao động, học cày, học làm ruộng. Nghề nông là nghề chính rất lâu đời của nhân dân ta. Câu tục ngữ này còn nêu nên bài học: học đi đôi với hành, học văn hóa kết hợp với học trong lao động sản xuất.
3. Câu tục ngữ: ‘Muốn biết phải hỏi, muốn giỏi phải học’. Cần nên nhớ, trong tiếng Việt có các từ ngữ hay đi liền nhau như: học tập, học hành, học hỏi, ăn học, v.v… Học là học bài, học trong sách, học thuộc lòng, học ở trường, học ở nhà, học trong cuộc sống. Hỏi là đặt những câu, nêu lên những vấn đề chưa hiểu, còn thắc mắc để cho người khác trả lời, giảng giải giúp ta sáng tỏ, hiểu biết. Có lúc ta tự hỏi mình, tự mình suy nghĩ và giải đáp. Học mà biết hỏi thì mới hiểu sâu, hiểu rộng. Có biết hỏi thì mới thật sự biết học. Vế 1 ‘muốn giỏi phải học’ nhấn mạnh kết quả học tập. Chữ ‘giỏi’ ở đây có nghĩa là giỏi giang, tài giỏi, có kiến thức sâu rộng, có tay nghề, có kỹ thuật cao. Trong thời đại mới, thời đại cửa tin học, của
‘ công nghê phát triển, câu tục ngữ ‘Muốn biết phải hỏi, muôn giỏi phải học’ càng nhiều ý nghĩa và thiết thực. Chữ ‘phải’ điệp lại 2 lần để nhấn mạnh nhiệm vụ, nghĩa vụ của việc học rất quan trọng.
4. Câu thứ tư, nhân dân ta dùng cách nói phủ định để khẳng định một bài học, một chân lí vừa giản dị vừa rõ ràng về làm ăn và học hành: ‘Không cày không có thóc, không học không biết chữ’. Muốn no ấm thì phải cần cù lao động (cày); lười biếng sẽ đói khổ (không có thóc), cũng như không được học, không chịu học thì sẽ ngu si dốt nát (không biết chữ). Mà dốt nát thì sẽ nghèo khổ, không có chỗ đứng trong xã hội văn minh.
5. Câu tục ngữ: ‘Đi một ngày đàng, học một sàng khôn’ là cách nói ước lệ và cụ thể của dân gian. ‘Đàng’ là đường; ‘đàng’ bắt vần với ‘sàng’ cho dễ nhớ. ‘Đi một ngày đàng’ nghĩa là đi đây đi đó, thấy được nhiều cảnh, nhiều người, gặp được, quan sát được bao điểu hay điều dở trong cuộc sống: ‘Đi một ngày đàng’ìầ cách nói ước lệ về sự thâm nhập cuộc sống, học trong thực tế xã hội. Có nhà thơ đã viết:
‘Hạt gạo phải một nắng hai sương
xay, giã, giần, sàng’
Thóc phải xay, giã rồi phải giần, sàng mới có hạt gạo. Cối xay, cối giã gạo, cái giần, sàng là những dụng cụ ở nhà quê. ‘Học một sàng khôn’ là cách nói thậm xưng, cụ thể học được nhiều điều hay, điều tốt đẹp trong cuộc sống. Câu tục ngữ khuyên mọi người, ngoài việc học trong sách, học ở trường, còn phải biết học trong thực tế ngoài xã hội. Dân gian còn có câu tục ngữ nhắn nhủ,.khích lệ:
‘Đi cho biết đó biết đây,
. Ớ nhà với mẹ biết ngày nào khôn!’
6. Phải biết sống có ý tứ. Phải sống khôn ngoan. Phải biết ứng xử một cách văn minh, lịch sự, sống có nhân cách văn hóa. Muốn thế thì phải ‘học’: ‘Học ăn, học nói, học gói, học mở’. Có nhiều điều phải ‘học’, nhưng điều trước hết là học cách ăn nói trong giao tiếp, ứng xử, phải biết ‘liệu lời mà nói cho vừa lòng nhau’. ‘Học
ăn, học nói, học gói, học mở’để tránh thô lỗ, tục tằn trong ứng xử. Vì thế mới có câu ví, câu ca:
‘Đất tốt trồng cây rườm rà.
Những người thanh lịch nói ra dịu dàng.
Đất xấu trồng cây khẳng khiu,
Những người thô tục nói điều phàm phu’
Chúng ta, cả người lớn và trẻ em phải ‘học ăn, học nói, học gói, học mở’ để nói lời hay ý đẹp, để giữ gìn và phát triển sự trong sáng và giàu có của tiếng Việt.
7.Các câu tục ngữ trên đều nói rõ: học để làm gì? học cái gì? học như thế nào? Hai câu tục ngữ sau đây nói rõ là học ai? Đó là học thầy và học bạn:
– ‘Không thầy đô’ mày làm nên’
– ‘Học thầy không tày học bạn’
Nhờ học thầy, thầy giỏi thì trò mới làm nên, mới thành đạt, mới trở thành người công dân tốt, người lao động tốt, nhà khoa học, nhà quản lí tài ba. Hình ảnh ông thầy sống mãi trong tâm hồn tuổi trẻ của mọi thời đại, mọi chế độ xã hội. Càng học lên cao thì vai trò ông thầy càng quan trọng. Biết ‘học thầy’ lại còn cần biết ‘học bạn’. ‘Học bạn’ là một cách học thiết thực làm cho ta tiến mau, có ỷ thức vươn lên trong học hành. Biết ‘học thầy’ và biết ‘học bạn’ thì chóng giỏi. ‘Không tày’ nghĩa ‘không bằng’. Câu tục ngữ: ‘Học thầy không tày học bạn’ chỉ là một cách nói, cách so sánh để nhấn mạnh tầm quan trọng của việc ‘học bạn’. Chứ thật ra, việc ‘học bạn’ không thể thay thế việc ‘học thầy’. Bởi lẽ, chỉ có thầy giỏi, nhà giáo dục giỏi mới có thể dạy dỗ, đào tào được học sinh giỏi. Biển học rộng bao la, ta càng thấy vai trò to lớn của người thầy trong nền giáo dục.
Các thầy đồ ngày xưa dạy các nho sinh: ‘Bất học diện tường’ (không học như úp mặt vào tường), hoặc:
‘Nhân bất học bất tri lí,
Ẩu bất học lão hà vi?’
nghĩa là: Kẻ vô học thì chẳng biết nghĩa lí; trẻ không học thì về già làm được gì? Lại có câu cách ngôn: ‘Sự học là cái chìa khóa mở mọi kho báu trên đời’. Có nhà
triết học vĩ đại nhắc nhở: ‘Học, học nữa, học mãi’.
Thiên niên kỉ mới đã bắt đầu. Việt Nam đang trên đà phát triển công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước. Nhiệm vụ học tập vô cùng quan trọng đối với mọi công dân, nhất là thế hệ trẻ Việt Nam. Vì thế, nhắc lại, ôn lại một số câu tục ngữ nói về việc học, ta càng thêm thấm thía và thú vị.
Nguồn Vietvanhoctro.com
